چهارگاه از زیرمجموعه های مقام عجم است.
این مقام ترکیبی از نغمات ماهور، چهارگاه و چند مقام فرعی و کوچک دیگر است. نغمه ی ماهور نقش بسیار مهمی در این مقام ایفا می کند ، چون گوشه هایی از ماهور به چهار گاه ختم می شود که در تلاوت بسیار زیبا جلوه می کند چهارگاه از دو واژه ی چهار و گاه به معنای چهارمین محل توقف یا چهارمین زمان تشکیل شده و عده ی بسیاری از استادان لحن معتقدند، به وجود آمدن چهارگاه، با رعد و برق آسمان مرتبط است. به هر حال، این نغمات از هرجا که برخاسته اند، امروزه در میان اعراب رنگ و بوی عربی به خود گرفته و به عجم معروف اند. اعراب معتقدند، عجم مقامی است درخشان و پاک که با جوشش و عظمت و هیجان خود، شور و شوق جوانی را در انسان ایجاد می کند و به ارائه ی شبه تحریرها که نقش مهمی در این مقام دارند، تأکید می کنند. مهم ترین محل های اجرای این مقام در آیاتی با مفاهیم خدا، بهشت، توبه، معجزات پیامبران، دعا و درخواست و نیز حرکت و مبارزه، می توان بهره جست و از تأثیرات مهم آن می توان به ایجاد شور، شوق و هیجان در شنونده اشاره کرد
از میان قاریان مشهور دنیا، استاد شحات محمد انور که درتلاوت دارای سبک «تألیف بدیع » دارد ، برخلاف بیش تر قاریان حال حاضر که سبک تألیف تقلید دارند، استاد اجرای این مقام است. بر اساس توصیه ی استادان لحن و اجرای اکثر قاریان بزرگ دنیا، بهتر آن است که این مقام را پس از مقامات رست و سه گاه تلاوت کنیم؛ هر چند که مرحوم عبدالباسط پس از مقام حجاز و مرحوم منشاوی پس از بیات و نهاوند وارد این مقام شده اند. ترکیب این مقام با صبا، جایز است ومی توان آن را با مقامات بیات، رست و سه گاه همراه کرد .اثر این مقام ، ایجاد شور و شوق جوانی است و در آیاتی بامضامین خدا، بهشت، توبه، معجزات پیامبران، دعا و درخواست و حرکت و مبارزه به کارمی‌رود.
-
هفت مقام اصلی تلاوت قرآن
(۹)
-
نغمه های فرعی تلاوت قرآن
(۳۲) -
فنون صوت و لحن و قرائت قرآن
(۱۱) -
محمد حکیم عمران
(۹) -
محمد صدیق منشاوی
(۵۰) -
مصطفی اسماعیل
(۳۴) -
کامل یوسف البهتیمی
(۳۳) -
عبدالباسط
(۴۶) -
تلاوت قاریان اسلامشهر و حومه
(۱) -
صدا سازی
(۱)
- دی ۱۳۹۳ (۱)
- شهریور ۱۳۹۳ (۱)
- مرداد ۱۳۹۳ (۵۹)
- تیر ۱۳۹۳ (۶۶)
- خرداد ۱۳۹۳ (۹۳)
- ارديبهشت ۱۳۹۳ (۴)
- شهریور ۱۳۹۲ (۲)
2 - گستردگی و پیشینه : این مقام در تمامی بلاد مسلمین کاربرد داشته و دارد عده‌ای معتقدند که این مقام از دیرباز ماهیت و حقیقت خود را حفظ کرده و تا به امروز پابرجا مانده است. در قرون وسطا این مقام به عنوان اولین و اصلی‌ترین مقامات موسیقی بوده و امروزه اعراب آن را در جایگاه دوم بعد از بیات قرار داده‌اند و لقب «اب النغمات یا پدر نغمات» و در پاره‌ای از موارد نام «ملک‌النغمات» را به خود گرفته است. عده‌ای از اساتید لحن، قدمت این مقام را به زمان حضرت آدم (ع) می‌دانند و می‌گویند. رست ناله‌ای انسانی است که دست از همه چیز برای بهشت شسته است این مقام پس از بیات از جمله وسیع‌ترین و گسترده‌ترین مقامات است آن چنان که بسیاری از قراء زیربنای قرائت خود را به صورت مبسوط خوانی بر آن استوار نموده‌اند. این مقام کلید ورود به سایر مقامات و الحان است. نغمه‌ی رست در موسیقی ایرانی نیز به عنوان یکی از دستگاه‌های هفتگانه و اصلی مطرح است.
در مبحث تلاوت یکی از مهم ترین فنون، فن انتقال از مقامی به مقام دیگر است ، بطوریکه مستمع تفاوت فاحشی در ساختار تلاوت احساس نکند و هندسه تلاوت از هم نگسلد. غیر از تسلط به مقامهای موسیقی تلاوت قران ، یکی از مهمترین ومشکل ترین کارهای تلاوت انتقال از یک مقام به یک مقام دیگر است . بعضی مقامها به راحتی پشت سر مقام دیگر می آید . که نمی توان از آن گذشت . مثل صبا که بعد از بیات می آید ویا سه گاه ویا چهار گاه که بعد از راست می آید . در زیر چند نمونه از انتقال مقامات را برای شما آورده ایم.
انتقال از مقام حجاز به نهاوند
انتقال از مقام بیات به رست
انتقال از مقام بیات به صبا
انتقال از مقام صبا به حجاز
انتقال از مقام سه گاه به بیات
1) معنای لغوی : نام منطقه‌ای در شبه جزیره‌ی عربستان و همچنین نام پرده‌ای از پرده‌های موسیقی است و گفته‌اند صدایی که از زنگوله خیزد.
2) گستردگی و پیشینه : حجاز از جمله مقامهای اصیل و قدیمی عرب است. بعضی آن را از الحان اهل مدینه و مکه و حجاز می‌دانند و برخی معتقدند صحرانشینان منطقه‌ی حجاز در طی مسیرهای طولانی سوار بر شتر شده و تحت تاثیر راه رفتن این حیوان نغمات خاصی را زمزمه می‌کردند. که با گذشت زمان بر وسعت آن‌ها افزوده شد و به مرور به دلیل منحصر به فرد بودن اعراب نام حجاز را بر آن نهاده‌اند. این مقام را در مغرب «الحجازالکبیر» و در عراق به عنوان «مثنوی» می‌شناسند.
3) کیفیت آهنگ : این نغمه تا حدودی با حجاز پارسی اختلاف دارد، و عرب‌ها حق مطلب را اداء نموده‌اند و با فاصله یک پنجم این گوشه راشروع می‌کنند که خود یک جهش معنوی به سوی دنیای بالا است، از این رو مناجات به درگاه الهی با این مقام خوانده می‌شود. به روایتی صوت قرآن نیز در آهنگ حجاز بسیار موثر می‌افتد و در قلوب اهل ایمان جای می‌گیرد. حجاز حالتی جهشی دارد و گویی انسان می‌خواهد با خدای خود رازونیاز کند مانند مناجات بالای گلدسته‌های مساجد. اساتید لحن در توصیف این مقام آن را ناله‌ی برخواسته از غم هجران حوادث گذشته می‌دانند و اجرای آن را با جریانی بسیار ملایم و روان همراه دانسته و هر نوع تکلف در آن را باعث کاهش میزان اثرگذاری قلمداد نموده‌اند.
2 - گستردگی و پیشینه : عده‌ای بهترین جایگاه این مقام را در آذربایجان، و اهل آن را بهترین اجراءکنندگان این مقام می‌دانند و معتقدند که به مرور زمان این مقام در همه‌ی سرزمین‌ها به خصوص در میان عرب‌زبانان جایگاه و موقعیتی خاص برای خود کسب نموده است تا آن جایی که امروزه یکی از مقامات اصلی در میان الحان قرآن کریم است.
3 - کیفیت آهنگ : سه‌گاه تنها مقامی است که نسبت به سایر مقامها حالت تهییج و تطریب دارد در این مقام نوعی شور و هیجان و جهش وجود دارد که درصورت تطابق صحیح و به جا با مفهوم و معنای آیات زیبایی دوچندان دارد این مقام دوست داشتنی بوده و برای انسان هیجان ایجاد می‌کند. برخی گوشه‌های آن حالت امید و رجاء معنوی دارد و برخی دیگر حزنی معنوی در نفس به وجود می‌آورد.
2 - گستردگی و پیشینه : بیات از جمله مقامات گسترده‌ی عربی است، که کاربرد زیادی نیز دارد. برخی آن را به یکی از طریقه‌های صوفیه‌ی ایران و باباطاهر نسبت می‌دهند. گستردگی که این مقام دارد در سایر مقامات به چشم نمی‌خورد. و این خصیصه باعث شده است که غالباً در قبل و بعد و یا در خلال هر مقامی بتوان به مایه بیات منتقل شد. حسن آغاز و انجام تلاوت نیز با این مقام است. در موسیقی ایرانی بیات در ابعاد وسیعتر کاربرد داشته و از آهنگهای قدیمی ایران است. مقام بیات رکن اصلی قرائت به شمار می‌رود و همین ویژگی بارز است که آن را از سایر مقامات متمایز می‌گرداند. باتوجه به اینکه قاری در این مقام از پائین‌ترین گام صوتی شروع می‌کند و به مرور به گام‌های بالاتر وارد می‌شود. ضرورتاً زیرنغمه‌های متنوع و بیشتری در داخل این مقام مورد استفاده قرار می‌گیرد. به طوری که به سهولت نمی‌توان تمامی گام‌ها را پشت سر هم ارائه نمود و نیاز به نغمه‌ها و گوشه‌های متنوعی است.
3 - کیفیت آهنگ : این مقام یکی از زیباترین مقامات از نظر لطافت، حزن معنوی و وسعت گوشه‌ها و گستردگی است. به همین مناسبت آن را «امالنغمات و یا مادر نغمات» می‌گویند. برخی از گوشه‌های آن حالت حب، عشق و الفت دارد. این مقام آهنگی است بسیار نرم و دلنشین که از آن برای ایجاد آرامش اولیه و پذیرش آهنگهای بعدی استفاده می‌شود.
2 - گستردگی و پیشینه : با توجه به این که نغمات ماهور و چهارگاه خاستگاه ایرانی دارد می‌توان گفت که عجم یکی از نغمه‌های فارسی است، که در گذشته‌ی دور مورد استفاده بوده است. به هرحال امروزه در سرزمین اعراب رنگ و بوی عربی گرفته و در قرائت قرآن به نام مقام عجم از آن استفاده می‌گردد.
3 - کیفیت آهنگ : مقام عجم در تلاوت قرآن ترکیبی از نغمات ماهور و چهارگاه، و چند مقام فرعی کوچک دیگر است. ماهور نقش مهمی در اجراء این مقام دارد.
2- گستردگی و پیشینه : نهاوند به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و زیبا و دل‌انگیزترین سبک‌های موسیقی سنتی ایران است. این مقام همنام یکی از شهرهای ایران می‌باشد. در الجزایر به عنوان «دهاوی» و در ترکیه به اسم «بوسلیک یا فرح‌افزا» شناخته شده است. البته درمورد خواستگاه این مقام دو نظریه وجود دارد. عده‌ای آن را از کشور ایران، و عده‌ای دیگر خاستگاه آن را کشور هند می‌دانند این مقام به «نهوند» نیز مشهور است.
3- کیفیت آهنگ : نهاوند یکی از مقامهای متعادل و قابل مانور، دارای ماهیتی لطیف و منعطف از نظر لحنی بوده، و ظرافت و لطافت ویژه‌ای را طلب می‌کند. به طوری که نه لحن خیلی خفیف از آن استنباط می‌گردد. بلکه ترکیبی از آن‌هاست. نهاوند نه مانند صبا و حجاز و رست دارای ریتم، لحن سنگین، بلند، موکد و گرم است و نه مانند سه‌گاه مهیج و محرک، بلکه میانه‌ای از این مقامات می‌باشد و همچون دانه‌ی مروارید در مقامات دیگر خودنمایی می‌کند.
3 - کیفیت آهنگ : صبا، مجموعه‌ای از آهنگهای حزین می‌باشد، و گذشته‌ای را به تصویر می‌کشد که انسان آن را از دست داده و از جمله مقامهای محزون و دلنشین است که زیبایی و روح خاصی به قرائت می‌دهد. پرده‌ی صوتی مناسبی که برای این مقام می‌توان درنظر گرفت توسط و اوج است که باعث نمود بیشتر الحان آن می‌شود. روند آن کاملاً لطیف، ملایم و روان است و هرنوع تکلف در اجرای آن از تاثیراتش می‌کاهد. این مقام بسیار حزین، تیز، رسا و اثرگذار است، پیچیدگی کمتری نسبت به دیگر مقامها دارد.